Cerebrovasculaire aandoeningen

• CAS-codes: C639 – cerebrovasculaire aandoening; N603 – transient ischaemic attack/TIA; C500 – traumatische intracraniële bloeding.

• ICD-10-codes: I60 – subarachnoid hemorrhage; I61 – intracebral hemorrhage; I62 – other nontraumatic intracranial haemorrhage; I63 – cerebral infarction; I64 – stroke, not specified as haemorrhage or infarction; I65 – occlusion and stenosis of precerebral arteries, not resulting in cerebral infarction; I66 – occlusion and stenosis of cerebral arteries, not resulting in cerebral infarction; I67 – other cerebrovascular diseases; I68 – cerebrovascular disorders in diseases classified elsewhere; I69 – sequelae of cerebrovascular disease.

• Afbakening ten opzichte van andere aandoeningen: hersentumoren en hersenmetastasen worden in dit lemma niet besproken.

Cerebrovasculair accident, beroerte, herseninfarct, hersenbloeding.

Cerebrovasculair accident wordt gedefinieerd als een complex van plotseling optredende neurologische uitvalsverschijnselen die ontstaan door een aandoening van de bloedvaten in de hersenen. In 80% van de gevallen gaat het om een ischemische stoornis, in 15% om een primaire intracerebrale bloeding en in 5% om een subarachnoïdale bloeding. Een ischemische stoornis of herseninfarct wordt veroorzaakt door een trombose of embolie wel of niet in combinatie met een stenose van een bloedvat.

• Atherosclerose: bloedvaten raken vernauwd en de bloedvatwanden verzwakken.

• Trombose: door vernauwing en beschadiging in de bloedvaten kan een geheel of gedeeltelijke bloedvatafsluiting ontstaan.

• Embolie: een losgeschoten bloedstolsel van een andere plaats in het lichaam (hart, been) kan een bloedvatafsluiting veroorzaken in de hersenen.

• Samenstelling van het bloed: als er relatief te veel stollingsfactoren aanwezig zijn, zal het bloed in bloedvaten makkelijker stollen en is de kans op een afsluiting groter.

• De vaatwand kan scheuren door atherosclerose, dissectie, enzovoort.

• Aangeboren vaatafwijkingen, bijvoorbeeld aneurysmata.

• Schedeltraumata (subduraal/epiduraal hematoom)

• Schedelfractuur die een groot bloedvat heeft aangeprikt (epiduraal hematoom).

• Vaatrijke tumor die gaat bloeden.

CVA, TIA of RIND kunnen alle drie motorische, sensorische en cognitieve klachten en symptomen geven. Het verschil zit in de duur van de verschijnselen; zie vorig paragraaf. Het beeld begint vaak met (acuut ontstaan) krachtsverlies in gelaat, arm of been, gevoelsstoornissen in gelaat, arm of been, problemen met spreken of om mensen te verstaan, blindheid of een wazig zicht uit een of beide ogen, duizeligheid of evenwichtsstoornissen en/of zeer hevige hoofdpijn.

Specifieke vragen voor de bedrijfsarts/arboprofessional:

• Wat was het tijdstip van ontstaan van de uitvalsverschijnselen?

• Hoe is het begonnen? Acuut of geleidelijk? (CVA begint vaak (sub)acuut met neurologische uitvalsverschijnselen en heftige hoofdpijn.)

• Eventuele voortekenen? (Hoofdpijn, moeheid, traagheid, apathie.) TIA-achtige verschijnselen met passagère motorische, sensorische en cognitieve klachten en symptomen.

• Aard van de uitval? Verlamming ledematen, scheefstand gezicht, spraakstoornissen of anderszins.

• Hoe was het bewustzijn van de patiënt?

• Hoe is het beloop tot nu toe?

• Wat zijn de bijkomende factoren? Gebruik van anticoagulantia, recente bloedingen of operaties.

Om een beroerte bij iemand snel te herkennen is de zogenoemde FAST-test (face arm speech test) ontwikkeld.

Face (gezicht): vraag aan de patiënt om te lachen of de tanden te laten zien: tekenen die wijzen op pathologie zijn: de mond staat scheef of een mondhoek hangt naar beneden.

Arm (arm): vraag aan de patiënt om (met gesloten ogen) beide armen op te tillen en voor zich uit te strekken met de binnenzijde van de handen naar boven. Tekenen die wijzen op pathologie zijn een arm die weg zakt of rondzwalkt.

Speech (spraak): vraag aan de patiënt zelf of omstanders of er verandering in het spreken is opgetreden. Tekenen die wijzen op pathologie, zijn: de persoon begint onduidelijk of omsamenhangend te spreken of komt niet uit zijn woorden.

Time (tijd): het noteren van het exacte tijdstip van het begin van de verschijnselen is belangrijk voor de behandeling.

De volgende onderwerpen worden onderzocht:

• algemeen intern onderzoek (pols, bloeddruk, hartritme, soufflés aan hart of arterie carotis, enz.);

• algemeen motorisch onderzoek: krachtsverlies, spasticiteit, hemiplegie, hemiparese; stand en kracht van spieren in de mond en de aan-/afwezigheid van reflexen, symmetrie van het gelaat;

• algemeen sensibiliteitsonderzoek;

• onderzoek naar de visus, het gehoor, de spraak en het taalgebruik.

• CT-scan: locatie en oorzaak bepalen: een hersenbloeding of -infarct.

• MRI (magnetic resonance imaging): een MRI is vergelijkbaar met een CT-scan, maar geeft nog preciezere informatie over eventuele oorzaken. Het kan soms afwijkingen tonen die op een CT-scan niet te zien zijn

• Echo-onderzoek: opsporen van cysten, abcessen, enzovoort.

• ECG (elektrocardiogram): opsporen van hartafwijkingen, die aan een beroerte ten grondslag kunnen liggen. Bij patiënten met boezemfibrilleren veroorzaakt het hart soms stolsels die losschieten. Bij twijfel eventueel een 24-uursregistratie doen (holterregistratie).

• EEG (elektro-encefalografisch onderzoek): hersenactiviteit/epileptische activiteiten worden bepaald.

• Lumbaalpunctie: bij verdenking op ontstekingsprocessen en incidenteel bij verdenking op subarachnoïdale bloeding.

De volgende factoren verhogen de kans op het krijgen van een CVA:

• atherosclerose;

• hypertensie: bij langdurig verhoogde bloeddruk raakt de vaatwand beschadigd, wat kan leiden tot een infarct/bloeding;

• diabetes mellitus;

• hypercholesterolemie/hyperlipidemie;

• cardiale klachten, met name hartritmestoornissen, klepafwijkingen, myocardinfarct: trombo-embolieën;

• stress;

• roken: verhoogde kans op atherosclerose;

• overmatig alcoholgebruik: voor subarachnoïdale bloedingen is het gebruik van grote hoeveelheden alcohol een risicofactor, terwijl kleine hoeveelheden alcohol ook bij deze aandoening een beschermende werking lijken te hebben;

• leeftijd: bij ouderen neemt het aandeel van de infarcten toe en dat van de bloedingen af;

• geslacht: behorend tot het mannelijke geslacht;

• ras: behorend tot het negroïde ras;

• overgewicht;

• verminderde lichaamsbeweging.

Migraine en migraine-equivalenten, hypoglykemie, hyperventilatie, hartritmestoornissen, syncope, bloeding (bijv. subduraal), epilepsie en psychiatrische aandoeningen, hersentumoren of -metastasen, enzovoort.

Bij de behandeling wordt het onderscheid gemaakt tussen cerebrale ischemie, subarachnoïdale bloeding en intracerebrale bloeding

Behandeling van eerste keus is de intraveneuze trombolyse mits de toediening binnen 3 uur na het ontstaan van de uitvalsverschijnselen geschiedt. 

Andere toepassingen zijn:

• aspirine: dit levert maar een klein voordeel op;

• ongefractioneerde heparine geeft meer complicaties dan voordeel. 

Primair gaat het om adequate pijnstilling in het acute stadium. Daarnaast wordt secundaire ischemie bestreden met nimodipine gedurende de eerste 3 weken . Een aneurysma wordt behandeld met platinum coils of operatief afgeklemd.

Hierbij is er geen specifieke behandeling. Soms kan een operatie bij lobaire en cerebellaire bloedingen noodzakelijk zijn om gevaar van inklemming te beperken.

Spontaan verloop aandoening:

• TIA of infarct
  Indien een TIA of een kleine beroerte niet wordt behandeld, krijgt per jaar 9% van de patiënten (cardio)vasculaire complicaties, waarvan een derde fataal is. 11 
  Binnen 5 jaar krijgt 15% van de patiënten met een TIA een hartinfarct. 
  Het jaarlijkse risico op een beroerte na tijdelijke ischemie van de retina (amaurosis fugax) is 2,2% en na een cerebrale TIA 3,7%. 
  Na een herseninfarct is de kans op een recidief herseninfarct in het eerste jaar 10-12% en gedurende het tweede tot het vijfde jaar 2-5% per jaar. 

• Subarachnoïdale bloeding 
  Ongeveer 25% van de patiënten met een subarachnoïdale bloeding overlijdt voordat medische hulp kan worden geboden. Van de patiënten die 1 dag na een subarachnoïdale bloeding nog in leven zijn, krijgt 30% binnen 1 maand een recidief bloeding wanneer het aneurysma niet wordt afgesloten.  
  Zonder operatief ingrijpen ontstaat:

  • 20% van de recidief bloedingen gedurende de eerste 2 weken;

  • 10% in de daaropvolgende 2 weken;

  • na een half jaar is 40% van de recidief subarachnoïdale bloedingen opgetreden;

  • vanaf 6 maanden is de kans op herhaling 3% per jaar.  
    
    De helft van de patiënten overlijdt aan de gevolgen van een recidief bloeding. 13 Behalve door een recidief bloeding worden de patiënten bedreigd door secundaire ischemie, die voornamelijk tijdens de 5e en 14e dag optreedt. 15 Ongeveer 15-20% van de patiënten krijgt een herseninfarct na verloop van tijd of overlijdt ten gevolge van een vasospasme. 16 
    Slechts een derde van alle patiënten met een subarachnoïdale bloeding overleeft deze zonder (ernstige) uitvalsverschijnselen. Bij de rest van deze laatste groep is echter in meer of mindere mate sprake van diffuse cognitieve functiestoornissen.
    Bij ongeveer 10% van de subarachnoïdale bloedingen gaat het om een perimesencefale bloeding, een bloeding van veneuze oorsprong rondom het bovenste deel van de hersenstam. Bij dit type subarachnoïdale bloeding treden bovengenoemde complicaties niet op. De prognose is dan ook zonder uitzondering uitstekend.

• Intracerebrale bloeding 
  Na een primaire intracerebrale bloeding is de kans op een nieuwe bloeding het grootst gedurende de eerste maand. Binnen 1 jaar ontstaat een recidief bloeding bij 3-7% van de patiënten. Na 5 jaar heeft één van iedere vijf patiënten een recidief bloeding gehad. 17

Cardiale afwijkingen (myocardinfarct, ritmestoornissen, enz.) en (secundaire) depressie als gevolg van de ziekte.

Ernstige neurologische uitvalsverschijnselen, recidief bloeding of infarct.

Risicofactoren zoals overgewicht (DM, hypercholesteremie), overmatige zoutgebruik (hypertensie).

Geen relatie met werk beschreven.

Verdere verbetering van de symptomen, de beperkingen en het algemeen functioneren is na een halfjaar niet meer te verwachten. 2 Het is voor een bedrijfsarts moeilijk om zelf het eindstadium te bepalen. Dit kan hij/zij het beste samen met behandelende specialisten (neuroloog en revalidatiearts) doen.

Voor het beoordelen van de belastbaarheid is in de eerste plaats informatie nodig over de etiologie, pathogenese, beloop, en primaire behandeling van het CVA.

Vervolgens worden de blijvende gevolgen van de beroerte nagegaan. De resterende motorische en neuropsychologische stoornissen zijn bepalend voor de kansen op eventuele werkhervatting.

Van belang is dan ook om de mate en de ernst te bepalen van:

• motorische beperkingen:
  verdeling van de spastische parese; locatie (links of rechts, verdeling over aangedane extremiteiten, proximaal en distaal). De ernst van spastische parese wordt ingeschat als licht, matig of ernstig. Daarbij wordt erop gelet of de paretische component de spasticiteit overheerst;

• cognitieve beperkingen;

• beperkingen in de ADL (activiteiten van het dagelijkse leven).

Motorische stoornissen uiten zich als spasticiteit, hemiplegie/hemiparese: deze geven beperkingen in dynamische handelingen en statische houdingen.

Armen: beperkingen met vaardigheden als reiken, grijpen, verplaatsen en loslaten, hand- en vingerfunctie.

Benen: beperkingen in dynamische handelingen en statische houdingen zoals lopen, duwen, trekken, tillen, enzovoort. Traag op gang komen en de verminderde snelheid van de beweging, dus het handelingstempo beperkt.

Functionaliteit wordt in kaart gebracht door middel van specifieke testen door gespecialiseerde centra (Centra voor Arbeidsexploratie; zie par. 2.3).

Cognitieve stoornissen leiden tot een verminderde mentale en psychische belastbaarheid met stoornissen in de informatieverwerking (trager en een verminderd leer- en abstractievermogen), aandacht-, concentratie- en geheugenstoornissen, emotionele stoornissen, stoornissen in de stemming c.q. gedragsveranderingen.

Emotionele stoornissen leiden tot een verminderde regulering van het gedrag: toegenomen prikkelbaarheid en een verhoogde emotioneerbaarheid.

Gedragsveranderingen geven verminderd inzicht in de eigen kunnen, onvoldoende zelfkritiek of vermindering van interesse treden na het CVA vaak op.

Depressieve gevoelens na een CVA kunnen onderdeel zijn van het verwerkingsproces.

Voor de bedrijfsarts re-integratie en arbeidsparticipatie bij een patiënt met een beroerte start, wordt een neuropsychologisch onderzoek geadviseerd. Een uitgebreid neuropsychologisch onderzoek komt tot stand door meerdere observaties, informatie uit de omgeving en gericht testonderzoek. De volgende onderzoeken kunnen worden verricht

• gedragsneurologisch onderzoek;

• Weschler adult intelligence scale (WAIS): een intelligentietest;

• Weschler memory scale (WMS): meet aandacht, concentratie en leervermogen;

• Rivermead behavioural memory test (RBMT): meer klinisch praktisch gericht;

• Rivermead perceptual assessment battery (RPAB): dit meet perceptie en neglect.

ADL-activiteiten worden onderscheiden in primaire activiteiten (dagelijkse persoonlijke verzorging o.a. kleden, wassen, lichamelijke verzorging, verplaatsen binnenshuis) en uitgebreide ADL-activiteiten (mobiliteit in omgeving, huishoudelijke activiteiten, vrijetijdsbesteding, sociale activiteiten):

• primaire ADL;

• barthel-index Rivermead activities of daily living scales;

• Kenny self-care evaluation functional independence measure (FIM);

• uitgebreider ADL;

• Nottingham extended ADL-index.

Abnormaal toegenomen vermoeidheid geeft energetische beperking.

De belasting en de werkomstandigheden van de werknemer worden in kaart gebracht:

• arbeidsinhoud: Wat zijn de belastende factoren van het werk? Hoe is de fysieke en mentale belasting van het werk? Wat zijn mogelijke knelpunten in het werk in relatie tot de beperkingen? Complexe taken, snelheid van handelen.

• arbeidsomgeving: Zijn er belastende factoren zoals fysieke (piek)belastingen? Hoe is het gesteld met de veiligheid van de werkomgeving?

• arbeidsvoorwaarden: Zijn er voldoende regelmogelijkheden? Hoe is de werkdruk? Moet er in teamverband gewerkt worden? Enzovoort.

Om tot een goed overwogen re-integratieadvies te komen is een belastbaarheid/belastingonderzoek van zeer groot belang.

• Belastbaarheid: de bedrijfsarts vertaalt de klachten en symptomen in beperkingen en arbeidsmogelijkheden. Aangevuld met informatie over functionaliteit van cognities, motoriek, enzovoort, het zogenoemde arbeidsexploratieonderzoek. Dit geschiedt aan de hand van de Functionele Mogelijkhedenlijst (FML).

• Arbeidsbelasting: het beeld van de arbeidsbelasting wordt gevormd door taakomschrijvingen: taakanalyses of functiebeschrijvingen.

• Aanpassingsvermogen: Zowel fysieke als mentale vermogens om te compenseren (of te leren) dragen bij tot herstel of verbetering van functionaliteit. Het omgaan met en de beheersing van onvermogen en frustraties kunnen onderdeel zijn van een trainingsprogramma.
  Risico-inventarisatie en preventie bij specifieke taakuitvoering: welke situaties kunnen persoonlijke of materiële schade opleveren? Een leraar met lichte restverschijnselen van een CVA bijvoorbeeld zal gevaarvrij functioneren. Echter een beroepschauffeur met persoonlijkheidsverval, kritiekverlies en slecht gereguleerde agressie, en vertraagde reacties is een gevaar op de weg.

De fysieke belastbaarheid wordt beoordeeld door simulatie in een nagebootste situatie, zogenoemd arbeidsexploratieonderzoek. Dit gebeurt in centra verbonden aan revalidatiecentra of centra die daarmee samenwerken. Door training van de beroepswerkzaamheden wordt het werkvermogen verbeterd en zo toegewerkt naar arbeidsparticipatie. De re-integratie begint met een proefplaatsing of werkhervatting op arbeidstherapiebasis. Zo nodig vindt er omscholing of bijscholing plaats.

Het mentale belastbaarheidonderzoek is zeer belangrijk bij deze categorie van patiënten.

De diagnostiek bestaat uit neuropsychologisch en/of psychodiagnostisch onderzoek en omvat de volgende aspecten:

• het cognitief functioneren: stoornissen in aandacht, geheugen, waarneming, taal, denken en uitvoeren van handelingen;

• gedrag en emoties: stoornissen zoals initiatiefverlies, verminderde sociale vaardigheden, agressiviteit, angst, depressiviteit en prikkelbaarheid;

• lichamelijk functioneren: coördinatiestoornissen, struikelen, onhandigheid, vermoeidheid, duizeligheid, hoofdpijn;

• mentale belastbaarheid: verminderde vermogens en controle om langdurig te kunnen omgaan met sociale of werkdruk.

Van de zes rubrieken waaruit de Functionele Mogelijkhedenlijst (FML) is opgebouwd, zijn de mogelijke beperkingen voor werknemers met CVA vooral te verwachten in de rubrieken I (persoonlijk functioneren), II (sociaal functioneren), IV (dynamische handelingen) en V (statische houdingen). Het gaat om de volgende items:

Cognitieve beperkingen kunnen een negatief effect hebben op het dagelijkse functioneren, en het sociale, persoonlijke, maatschappelijke en relationele functioneren.

Beperkingen in de informatieverwerking zullen het tempo en de intellectuele prestaties doen verminderen. Dubbeltaken en complexe opdrachten worden met een toenemend aantal fouten uitgevoerd.

Emotionele beperkingen zullen de onderlinge communicatie compliceren.

Gedragsveranderingen betekenen een belemmering in de samenwerking.

Bij beperkingen in de waarneming (agnosie) zal informatie slechts ten dele worden opgenomen. Delen van aangeboden tekst worden gemist. Bij het zich verplaatsen in de omgeving wordt tegen objecten aangestoten. Bij beperkingen in het handelen (apraxie) kunnen taken en handelingen niet naar behoren worden uitgevoerd. Bij een afasie zijn de communicatieproblemen evident.

Motorische stoornissen hebben invloed op de fysieke belastbaarheid: dynamische handelingen en statische houdingen.

CVA kan een behoorlijk (psychosociale) impact hebben op het algemeen dagelijks functioneren. Een belangrijk deel hiervan is arbeid. Arbeidsparticipatie na CVA kan het sociaal-maatschappelijke en persoonlijke functioneren bevorderen, het zelfvertrouwen van de patiënt doen herwinnen en het geeft dagstructuur; dit kan een positieve invloed op het herstel en beloop van de ziekte hebben.

Het gros van de CVA-patiënten (75%) is ouder dan 65 jaar en werkhervatting is hier niet primair aan de orde.

Het volgen van een gespecialiseerde revalidatie- of interventieprogramma’s aangeboden in zogenoemde Centra voor Arbeidsexploratie: verbeteren van mentale of fysieke belastbaarheid.

De volgende aspecten worden onder de loep genomen.

• Welke ergonomische aanpassingen kunnen het functioneren van de cliënt verbeteren?

• Welke aanpassingen op het vlak van lichtopbrengst, kwaliteit van beeldscherm of drukwerk kunnen het functioneren van cliënt verbeteren?

• Hoe kan flexibele werkinrichting (planning van werkzaamheden) een aaneengesloten werkperiode verlengen zonder dat ernstige vermoeidheid optreedt?

  • Hierbij kan gedacht worden aan:

    • pauzebeleid,

    • meer tijd om nieuwe werkzaamheden te leren,

    • zelf variatie in tempo laten bepalen,

    • het verdelen van werk,

    • werkcontinuïteit onafhankelijk maken van een werknemer.

• Hoe kan ervoor gezorgd worden dat de concentratie op het werk verbeterd wordt?

  • Hierbij kan gedacht worden aan:

    • het voorkomen van afleiding op het werk;

    • het mogelijk maken dat werknemer zich terugtrekt;

    • het verdelen van werk in kleine porties;

    • het laten opstellen van een takenlijstje door de cliënt om systematisch te werken.

    • het gebruik van een agenda (organizer).

• Hoe kunnen geheugenproblemen aangepakt worden?

  • Hierbij kan gedacht worden aan:

    • specifieke trainingen;

    • ondersteuning door digitale toepassingen (tasklists, memory trainer, enz.).

• Hoe kan het werken met superieuren verbeterd worden?

  • Hierbij kan gedacht worden aan:

    • regelmatig (wekelijkse) overleg.

• Hoe kan de omgang met andere werknemers verbeterd worden?

  • Hierbij kan gedacht worden aan:

    • voorlichting over de ziekte.

• Hoe kunnen andere werknemers helpen bij het re-integratieproces?

  • Hierbij kan gedacht worden aan:

    • duidelijkheid scheppen over beperkingen en mogelijkheden.

• Hoe kan de omgang met verandering verbeterd worden?

  • Hierbij kan gedacht worden aan:

    • deelname aan overzichtelijke deeltaken zonder deadlines,

    • voldoende regelmogelijkheden.

• Hoe om te gaan met ongewenst gedrag van cliënt?

  • Hierbij kan gedacht worden aan:

    • voorlichting over de ziekte.

Het herstel in belastbaarheid is zeer afhankelijk van het herstel qua motorische en cognitieve functies resp. activiteiten van het dagelijkse leven (ADL) (zie par. 1.4). In overleg met behandelaars en revalidatiearts kan een eindstadium worden bepaald.

Hersteltijden voor verschillende soorten activiteiten: zie spontaan verloop aandoening (par. 1.4).

Prognostische factoren: er zijn verschillende factoren die de prognose negatief beïnvloeden (zie par. 1.4).

Vermoeidheid is een lastig thema en kan leiden tot vertraging van het herstel; specifieke aanpak is nodig (zie Lemma Somatisatie  ).

Het gebruik van een eigen auto, bijvoorbeeld voor woon-werkverkeer, kan eveneens voorwaarde zijn. Het weer zelfstandig kunnen autorijden is afhankelijk van een positief advies van de medisch adviseur van het Centraal Bureau Rijvaardigheid (CBR). Een testrit van het CBR kan onderdeel zijn voor de beoordeling van de rijvaardigheid. Tijdens een testrit kan de indicatie voor aanpassingen worden beoordeeld en kan ook de invloed van cognitieve stoornissen worden ingeschat. Op het rijbewijs wordt vermeld of rijden met een aangepast voertuig voorwaarde is; beperkingen in activiteiten van het dagelijkse leven vallen onder de zogenoemde GDBM (geen duurzaam benutbare mogelijkheden) en kunnen eventuele werkhervatting sterk beperken.

De regeling eisen rijgeschiktheid maakt onderscheid tussen een TIA en CVA.

Bestuurders van personenauto’s en motoren (rijbewijs groep 1) mogen na een TIA wel blijven rijden. Na een TIA is men echter wel ongeschikt om beroepsmatig (rijbewijs groep 2) te rijden met name taxichauffeurs, chauffeurs van busjes voor personenvervoer, maar ook voor het geven van rijles. Daarnaast is het voor een periode van 5 jaar ook niet toegestaan om een vrachtwagen of bus te besturen. Na deze periode wordt men opnieuw beoordeeld door middel van een neurologische rapport op geestelijke of lichamelijke stoornissen c.q. beperkingen

De regeling eisen rijgeschiktheid schrijft voor dat bestuurders van personenauto’s en motoren (rijbewijs groep 1) na een CVA 6 maanden lang hun voertuig niet mogen besturen. Na deze periode is een medische verklaring c.q. specialistisch rapport nodig van een neuroloog of een revalidatiearts: gekeken wordt naar mentale en lichamelijke functiestoornissen. Wanneer er (nog) sprake is van functiestoornissen, is een rijtest geïndiceerd. Bij een positief rijadvies wordt de geschiktheidstermijn verlengd voor maximaal 5 jaar; daarna wordt de cliënt opnieuw beoordeeld.

De incidentie varieert van 0,3% bij herseninfarcten, 0,04% bij hersenbloedingen tot 0,015% bij subarachnoïdale bloedingen.

De prevalentie van een CVA in de Nederlandse huisartsenpraktijk wordt geschat op 6 per 1.000. 333,5% van de mannen en 1,9% van de vrouwen ouder dan 55 jaar worden getroffen door een CVA.

De incidentie van een herseninfarct en een hersenbloeding is bij mannen iets hoger dan bij vrouwen; subarachnoïdale bloedingen komen juist vaker bij vrouwen voor dan bij mannen.

De incidentie van een CVA bij personen tussen 75 en 84 jaar oud blijkt 15 keer zo hoog te zijn als bij personen van 45-54 jaar oud.

TIA komt naar schatting 1 à 2 per 1.000 voor in de huisartsenpraktijk; 75% is ouder dan 70 jaar.

Samenwerking is geboden met de behandelaars en revalidatiearts. Met gerichte vragen over beperkingen en mogelijkheden krijgt de bedrijfsarts een beeld van de belastbaarheid. Tevens krijgt men inzicht in de prognose en het eindstadium.

De referentiegegevens voor de verzuimduur van CVA en TIA zijn gebaseerd op verzuimgegevens van vier arbodiensten van verzuimgevallen die minstens 6 weken hebben geduurd en die in 2004 of in 2005 zijn beëindigd. In totaal waren dit 245.000 gevallen, waarvan 1.099 (0,45%) vanwege een CVA (CAS-code C639), 405 (0,17%) vanwege een TIA (CAS-code N603). Verzuim vanwege een traumatische intracraniële bloeding kwam twaalfmaal voor.

Er zijn risicofactoren bekend voor het ontstaan van deze aandoening (zie par. 1.2). De primaire preventie is gericht op het wegnemen c.q. behandelen van deze factoren: stoppen met roken, behandelen van hypertensie, hypercholesterolemie, antistolling bij hartvaataandoeningen, beperken van alcoholgebruik, enzovoort.

Door middel van PMO kunnen vroegtijdige risicofactoren worden opgespoord en bestreden. Adviezen over lifestyle en BRAVO (bewegen, roken, alcohol, vitaliteit en ontspanning) helpen hierbij.