Hoofdpijn

CAS-codes: N 105 – hoofdpijn; clusterhoofdpijn (geen CAS-code); N607 – spanningshoofdpijn; N606 – migraine

ICD-10-code: R51 – hoofdpijn; G44.0 – clusterhoofdpijn; G44.2 – spanningshoofdpijn; G43.9 – migraine

Toelichting:

Dit lemma beperkt zich tot de meest voorkomende hoofdpijnvormen: spanningshoofdpijn, migraine, (genees)middelengeïnduceerde hoofdpijn en clusterhoofdpijn.

Spanningshoofdpijn: Drukkende, knellende, meestal tweezijdige hoofdpijn zonder misselijkheid of braken. Duur is minuten tot dagen. Meestal geen licht- of geluidsovergevoeligheid, de pijn is gering/matig en verergert niet bij inspanning.

Er is sprake van een verhoogde gevoeligheid van de schedelmusculatuur en peesaanhechtingen in deze regio. Er is slechts zelden een verband met spanningen.

Primaire hoofdpijnen:

• migraine;

• spanningshoofdpijn (tension type headache);

• clusterhoofdpijnen en chronische paroxismale hemicrania;

• restgroep.

De diagnose van migraine, clusterhoofdpijn, spanningshoofdpijn en (genees)middelengeïnduceerde hoofdpijn wordt gesteld op basis van de anamnese.

De anamnese bij hoofdpijnklachten kost soms veel tijd. Meerdere consulten kunnen nodig zijn om de diagnose te stellen. In de anamnese is aandacht voor de volgende punten:

• klachten: aard, ernst tijdstip van de dag;

• lokalisatie, patroon en duur van de hoofdpijn;

• begeleidende symptomen (misselijkheid en braken);

• aura of prodromale verschijnselen;

• gedrag tijdens een hoofdpijnaanval (bedrust of juist bewegingsdrang);

• lijdensdruk, mate van belemmering in het dagelijks functioneren thuis of op het werk.

Rode vlaggen:

• nieuwe hoofdpijn boven de 50 jaar, eerste migraineaanval boven 40 jaar;

• temporale pijn bij ouderen;

• zwangerschap en onbekende hoofdpijn;

• toename hoofdpijn na ongeval;

• heftige hoofdpijn en zeer hoge bloeddruk;

• acute ontstane zeer heftige pijn, koorts, nekstijfheid;

• neurologische afwijkingen;

• ochtendbraken (niet gerelateerd aan hoofdpijn);

• persoonlijkheidsveranderingen/achteruitgang werkprestaties;

• migraineaura steeds aan zelfde kant.

• Niet geïndiceerd bij klachten die wijzen op spanningshoofdpijn, migraine en geneesmiddelengeïnduceerde hoofdpijn. Soms zinvol om cliënt gerust te stellen.

• Wel geïndiceerd bij clusterhoofdpijn om een organische oorzaak uit te sluiten.

• Bij alarmsymptomen in de anamnese letten op hypertensie, oog-/KNO-/kaakverschijnselen, koorts, nekstijfheid en neurologische afwijkingen.

• Bij alarmsymptomen (zie Anamnese): consultatie/verwijzing specialist.

• Bij neurologische verschijnselen: hersentumor, arteriitis temporalis, sub/epiduraal hematoom, TIA, trigeminusneuralgie.

• Bij hoge bloeddruk: maligne hypertensie.

• Bij zwangerschap: pre-eclampsie.

Medicamenteus:

• Bij milde klachten:

  • aanvalsbehandeling met kortdurend paracetamol in voldoende hoge dosering (1000 mg) of als tweede keus NSAID.

• Bij ernstige klachten:

  • bij chronische hoofdpijn lijkt profylactische behandeling met amitriptyline effectief te zijn.

Niet-medicamenteus:

• eerste keus is een progressieve relaxatie of autogene training.

Medicamenteus:

• Bij milde klachten:

  • aanvalsbehandeling: stap 1 metoclopramide of domperidon met tegelijkertijd 1000 mg paracetamol of 1200 mg carbasalaatcalcium, of combinatiepreparaat van 900 mg acetylsalicylzuur/10 mg metoclopramide.

• Bij matige klachten:

  • bij onvoldoende effect stap 2: metoclopramide/domperidon en een NSAID.

• Bij ernstige klachten:

  • stap 3: een triptaan.

• Preventieve behandeling:

  • bij twee of meer aanvallen per maand: bètablokker 100 mg metoprolol 1-2 dd of 80 mg propanolol 1-2 dd minimaal 6 maanden, eventueel additioneel aanvalsmedicatie.

• In een keer stoppen met medicatie of cafeïne.

• Aanvalsbehandeling met 100% O₂, 7-10 liter per kapje gedurende 15 minuten of 6 mg sumatriptan subcutaan, of 20 mg per neusspray (maximaal 2 dd).

• Het instellen van een preventieve behandeling wordt via de neuroloog gedaan.

Adviezen van algemene aard:

• een vast eet-, leef- en slaappatroon, voldoende nachtrust, ontspanning, lichaamsbeweging en vochtopname;

• te veel cafeïne en cafeïneonthouding kunnen hoofdpijn en migraine veroorzaken;

• zie Re-integratieplan.

Prognose is wisselend en afhankelijk van de oorzaak van de hoofdpijn. Er zijn geen voorspellende factoren bekend die de prognose positief of negatief beïnvloeden.

• Bij migraine is voldoende medicamenteuze behandeling van belang. Door profylactische behandeling van migraine kan de aanvalsfrequentie tot de helft teruggebracht worden.

• Bij middelengeïnduceerde hoofdpijn kan het 2 of 3 maanden na het stoppen van de medicatie duren voor de klachten over zijn. De eerste 3 weken kunnen de klachten verergeren door onttrekkingsverschijnselen waardoor iemand niet in staat kan zijn om te werken.

• Mengvormen van migraine en andere hoofdpijnvormen (profylaxe heeft alleen effect op de migraine).

• Hersenbeschadiging na een migraineaanval met aura;

• recidief hoofdpijn als gevolg van te frequente medicatie.

• Overmatig gebruik van analgetica en cafeïne.

• Zie Belemmeringen herstel belastbaarheid/werkhervatting.

De bedrijfsarts gebruikt de arbeidsanamnese om de werkbelasting van de werknemer in kaart te brengen. Op basis daarvan is een oordeel te vormen over de belasting in de werksituatie, die problematisch zou kunnen zijn bij de uitvoering van het werk of terugkeer naar het eigen werk

Voor de bedrijfsarts is het maken van onderscheid tussen de verschillende vormen van hoofdpijn van belang.

Migraine- en clusterhoofdpijnaanvallen kunnen geprovoceerd worden door blootstelling aan stoffen op de werkplek.

Vraag naar blootstelling aan chemische stoffen (zoals cyaniden en oplosmiddelen), inrichting van de werkplek bij beeldschermwerk, dag-/nachtdiensten, zware mentale of fysieke belasting.

Er zijn geen algemene preventieve maatregelen. Per individu wordt tijdens de arbeidsanamnese uitgezocht welke hoofdpijn uitlokkende omgevingsfactoren aanwezig zijn en vermeden kunnen worden.

• Hoofdpijndagboek: hierin beschrijft de werknemer elke dag wat hij/zij gedaan heeft wanneer de hoofdpijn opkwam en hoe erg de hoofdpijn was. De ernst wordt gescoord met een cijfer van 0 (geen) tot 10 (ergste hoofdpijn). Hoofdpijndagboeken zijn te vinden op www.hoofdpijn-pcn.nl ofwww.hoofdpijnpatienten.nl.

• De Midas voor migraine (zie Diagnostiek).

Indien een adequate beoordeling van de werksituatie anamnestisch niet mogelijk (b)lijkt, is het uitvoeren van een werkplekonderzoek aangewezen. Dergelijk onderzoek vindt liefst samen met de werknemer plaats. Kijk tijdens het werkplekonderzoek naar belastende arbeidsfactoren en de handelingen die voor de werknemer niet uitvoerbaar zijn in verband met de klachten. Bij spanningshoofdpijn kunnen dit inrichting van de werkplek en werkhouding zijn. Blootstelling aan chemische stoffen vereist arbeidshygiënisch onderzoek.

Hoofdpijnklachten kunnen optreden als gevolg van het werk. Bij vastgestelde werkgerelateerdheid van de hoofdpijn, kan deze gemeld worden als beroepsziekte conform de registratierichtlijnen (ziewww.beroepsziekten.nl).

Bij de vier geregistreerde meldingen bij het NCvB is stress en werkdruk als blootstelling genoemd (bron: geregistreerde meldingen spanningshoofdpijn en migraine 2005 NCvB).

Van de zes rubrieken waaruit de Functionele Mogelijkheden Lijst (FML) is opgebouwd zijn de te verwachten beperkingen voor werknemers met hoofdpijn te vinden in de rubrieken II, III, en VI.

Toelichting:

Er is een relatie beschreven tussen de ernst van de hoofdpijn en verminderde snelheid en productiviteit op het werk. De beperkingen verschillen echter per persoon.

Het formuleren van het re-integratieplan door de bedrijfsarts geschiedt op grond van de probleembeoordeling. In het re-integratieplan wordt aandacht besteed aan het volgende:

Bevorderende factoren voor werkhervatting:

• Algemene adviezen:

  • voorlichting door de bedrijfarts over het ziektebeeld kan onbegrip over frequent verzuim voorkomen;

  • mogelijkheden creëren op het werk om zich terug te trekken om een aanval te kunnen couperen.

• Persoonsgerichte adviezen:

  • frisse lucht, een vast eet-, leef- en slaappatroon, voldoende nachtrust, ontspanning, lichaamsbeweging en vochtopname;

  • achterhalen wat de hoofdpijn uitlokt (hoofdpijndagboek, zie Diagnostiek arbeidsmogelijkheden);

  • (werk)houdingsadviezen bij spanningshoofdpijn (bijvoorbeeld niet meer schuin naar een computerscherm kijken, stoelzitting hoger of lager zetten).

• Is afhankelijk van de ernst van de klachten. Een migraine aanval duurt maximaal 72 uur, daarna kan nog een aantal uur lichamelijke klachten blijven bestaan.

• Ernst van de symptomen, diagnose en reactie op behandeling (zie ook Belemmeringen medisch herstel).

Onbegrip van leidinggevende en collega’s,

Onmogelijkheid om het werk aan te passen aan de belastbaarheid.

Coping.

Ziekte-inzicht, acceptatie en verwerking.

Overmatig gebruik van cafeïne of analgetica

Sociale steun.

Medisch, zie Belemmeringen medisch herstel.

* Incidentie en prevalentie bij mannen. Aandoening komt vooral bij mannen voor.

Toelichting en opmerkingen:

Spanningshoofdpijn:

• de incidentie van spanningshoofdpijn bij de huisarts is 6,8/1000. Slechts 16% van de mensen met spanningshoofdpijn consulteert de huisarts;

• de verhouding man:vrouw bij spanningshoofdpijn is 1:3;

• de prevalentie van spanningshoofdpijn neemt af met het toenemen van de leeftijd;

• bij het NCvB is in 2005 spanningshoofdpijn eenmaal geregistreerd als beroepsziekte, met stress als oorzaak.

• Verwijzing van huisarts naar bedrijfsarts:
  bij aanwijzingen voor werkgerelateerde factoren (positief antwoord op twee vragen: Denkt u dat de klachten te maken hebben met het werk? en Verergeren de klachten op het werk?).

• Overleg tussen behandelaar en bedrijfsarts is geïndiceerd:
  bij tegenstrijdige adviezen van behandelaar en bedrijfsarts. In alle gevallen moet vermeden worden dat de patiënt tegenstrijdige adviezen krijgt en is afstemming tussen de behandelaar en bedrijfsarts gewenst.

• Verwijzing naar een psycholoog voor relaxatietherapie of cognitieve gedragstherapie bij spanningshoofdpijn en migraine.

• Bij indicatie voor nader onderzoek zoals bij causale relaties: werkplekonderzoek (WPO) door arbeidshygiënist, ergonoom, bedrijfsfysiotherapeut of arbeidsdeskundige.

De referentiegegevens voor de verzuimduur per lemma zijn gebaseerd op verzuimgegevens van vier arbodiensten van verzuimgevallen die in 2004 of in 2005 zijn beëindigd. Omdat in veel gevallen er pas bij 6 weken verzuim een diagnose door een bedrijfsarts is genoteerd hebben we alleen verzuimgevallen die minimaal 43 dagen duren meegenomen. In totaal waren dit 244.995 gevallen. Waarvan 118090 mannen en 126905 vrouwen. Het aantal vrouwen in onze groep ligt dus iets hoger.

Voor deze tabel zijn data van het UWV gekregen. U ziet het totale aantal beslissingen dat in 2006 en 2007 is genomen in de betreffende categorie.

Er zijn geen risicofactoren voor het ontstaan van aandoening bekend behoudens de genoemde leefstijlfactoren van overmatig gebruik van analgetica en cafeïne.

Zie leefstijladviezen (Behandelplan) en werkadviezen (Re-integratieplan).